داکتر پرویز ناتل خانلری ــ ارسالی پویان (آرشیفی)
۱۸ جـــون ۲۰۲۲
عــقــاب
(حکایت منظــــوم جالــــب و انتباهی دعـوت زاغ پلشت و
لجنخــــــوار عقاب را بـــر سر سفرۀ لجنخواری و نی گفتن
و روی برتافتن عقاب اوج هـــــا از آن دعوت زاغ پــلــیــد)
گشت غـــمـــنـاک دل و جـان عـقـاب چـــــــــو ازو دور شد ايــــــامِ شبـاب
ديـــــــد کش دَور بــــه انجام رسيــــد آفتابش بـــــــه لـــب بـــــام رسيـــــــد
بـــايــــد از هستی دل بــــــرگــيــــرد ره سـوی کشـورِ ديـگــــر گــــيــــرد
خـــــواست تــــا چـــارۀ ناچـار کـنــد داروئــی جــــــويـــد و در کار کـنــد
صـبـــحگاهـــی ز پــــی چـــــارۀ کار گشت بـــــر بــاد سبک سيــــر سوار
گلۀ کاهنگ چــــرا داشت بــــه دشت ناگـــه از وحشت پُـــر ولـــولـه گشت
وان شبان بـــيــم زده، دل نـــگــــران شد پـــــــــــیِ بــــــرهِ نـــــوزاد دوان
کبک در دامــــــــن خـاری آويــــخت مار پـيـچـيـد و بــه سوراخ گـريــخت
آهــــو استاد و نـگـه کـرد و رمــيـــد دشت را خــط غـــــبــاری بــکشيــــد
لـــيک صياد سر ديــــگــــــــر داشت صـيــد را فـــارغ و آزاد گـــــــذاشت
چــارۀ مـــرگ نـــــه کاريست حـقيـر زنـــده را دل نـشود از جــان سيــــر
صيد هـــر روزه بـــه چنگ آمد زود مــگــر آن روز کـــه صـيـاد نــــبـود
آشيان داشت در آن دامــــــــــن دشت زاغـکی زشت و بـــد انــدام و پلشت
سنــگ هـــا از کفِ طفلان خــــورده جان ز صـــد گـــونــ ه بلا دربــــرده
سال هــا زيسته افـــــــــزون ز شمـار شکــم آکــنــده ز گــنــد و مـــــــردار
بــــــر سر شاخ ورا ديـــــــد عــقـاب ز آسمان سوی زمين شد بـــــه شتاب
گفت کــــه ای ديـده ز ما بس بــيــداد با تــــــو امـــــروز مــــــرا کار افتاد
مشکلی دارم اگــــــــــر بــگشائــــــی بــــکـــنـــم آنچه تـــو می فــرمـائــی
گفت: ما بــنــــدۀ درگاه تـــــــو ایــــم تــا کـــه هستيم هــواخـواه تــو ايـــــم
بــنــده آماده بـــود فــــــرمان چيست؟ جان به راه تـــو سپارم، جان چيست؟
دل چـــو در خدمت تـــــو شاد کــنــم ننگم آيـــد که زِ جــان يــــــــاد کــنـــم
ايـــن همه گفت ولی در دل خــــويش گفتگوئی دگـــــــر آورد بــــــه پـيــش
کايــــن ستمکارِ قـــوی پنجه کــنــون از نـيـازست چـنـيـن زار و زبـــــون
ليک نـــاگــــه چــــــو غضبناک شود زو حساب مــــــن و جــان پاک شود
دوستی را چــــــو نــبـــاشد بــنـــــياد حـــــــزم را بـــايـــد از دست نــــداد
در دل خــويـش چو ايــن رأی گزيــد پـــــر زد و دور تــرک جــای گــزيد
زار و افسرده چــنــيــن گفت عـــقاب کــه مـــرا عمر حبابی ست بـــــر آب
راست است ايــن که مرا تيز پــرست ليک پــــروازِ زمان تــيــز تـــر است
من گذشتم بـــــه شتاب از در و دشت به شتاب ايّـــام از مــن بـــگــــــذشت
ار چـــه از عــمـر، دلِ سیـری نيست مـــــرگ می آيــــد و تــــدبيری نيست
من و اين شهپر و اين شوکت و جــاه عمرم از چيست بــدين حـــــــد کـوتاه؟
تـــــو بـــديــــن قامت و بـــال نــاساز بـــه چــــه فـــن يافته ای عـمـر دراز؟
پــــــدرم از پــــــدر خــويش شنــــيـد کــه يـــکی زاغ سيــه رویِ پــلــيــــــد
با دو صد حــيــله بـــه هـــنگام شکار صد ره از چنگش کـــرده ست فــرار
پـــدرم نـيـز بـــه تــــو دست نــيــافت تا بـــه منزلگه جـاويــــد شتـــــافــــت
لـــــيـــک هـــنــــگام دم بـــــازپسيـن چون تـــو بـــر شاخ شدی جايگـــزين
از سر حسرت با مــن فـــــرمـــــــود کاين همان زاغ پليدست کـــه بــــــود!
عــمــر مـن نـيـز بـه يغما رفـته است يک گل از صدگل تــــو نشکفته است
چيست سرمــايـۀ ايــــن عــمر دراز؟ رازي ايــنــجاست تـو بگشا ايـن راز
زاغ گفت: گــــر تــو دريــن تـدبيری عـــهـــد کـــن تا سخنم بــپـذيــــــــری
عمر تان گر که پذيــرد کــم و کاست ديگـران را چه گنه کايـــن ز شماست
ز آسمان هيچ نـــــيـــائــيــــد فــــرود آخـــــر از ايــن همه پرواز چـه سود؟
پـــدر من که پس از سيصد و انــــــد کانِ انـــــدرز بُــــد و دانش و پـــنــــد
بار ها گفت کــــه بـــر چـــرخ اثــيـر بــــاد ها راست فـــــراوان تـأثـــيــــر
باد ها کــــــز زبــــــر خـــاک وزنــد تـــــــن و جان را نــــرسانند گــزنـــد
هـــــر چــــه از خاک شوی بالاتـــــر باد را بيش گـــــــــزنـــدست و ضرر
تا بـــه جائی کــه بـــــــر اوج افلاک آيـــت مــــــــرگ شود پـيـک هـــلاک
مـــا از آن سال بسی يــافـــتــــه ايـــم کـــــز بلندی رخ بـــــرتـــــافــتــه ايـم
زاغ را مـيــل کــنــد دل بــــــه نشيب عــمــر بسيارش از آن گشته نصيــب
ديـــگـــر ايــن خاصيت مـردار است عـــمـــر مــردارخــوران بسيار است!
گــنــد و مُـــردار بهيــن درمــــانست چــــارۀ رنـــــــج تــــــو زان آسانست
خيز و زيـــن بيش ره چــــرخ مپـوی طعمۀ خــويـش بـــر افلاک مـجـــوی
ناودان جايــــگهی سخت نکــــــوست به از آن کنج حياط و لـــب جــــوست
مـــــن کـــه بس نـکــتـــۀ نيکو دانـــم راهِ هــــر بـــــرزن و هـر کـــو دانــم
آشيــــان در پسِ بـــــــاغــــــــي دارم ونــــــدر آن بـــــــاغ ســــراغی دارم
خـــــوانِ گستردۀ الــــــوانـــــی هست خـــوردنی هـای فــــــــراوانـی هست
آنــــچـــــه زان زاغ ورا داد ســـراغ گـــنــــدزاری بــود انـــدر پس بــــاغ
بـــــوی بـــــــد رفته از آن تا رهِ دور مـــــعــــــدن پشه، مــقــام زنـــبـــــور
نــفـــرتش گشته بــلای دل و جـــــان سوزش و کــــــوری دو ديــــده از آن
آن دو هـــمـــراه رسيـدنــــــــد از راه زاغ بـــــر سفرۀ خــــــود کـــرد نگاه
گفت:خــوانی کـــه چنين الــــــوانست لايــق حـضــرت ايـــن مهمـــانــــست
می کــنـم شکــر کـــه درويش نـــيــم خـــجـــل از ماحضر خــويش نــــيــم
گفت و بنشست و بخــــورد از آن گند تا بيامــــــوزد ازو مهمان پــــــــنــــد
عمر در اوج فلک بـــــرده بـــــه سر دم زده در نـــفسِ بــــــاد سـحــــــــــر
ابـــــر را ديـــده به زيــر پــر خويش حَيَوان را هــمـــه فـــرمانــبر خـويش
بــــــار هـــــا آمــــده شادان ز سفـــر بــــــــه رهش بسته فلک، طاق ظفــر
سيــنۀ کبک و تـــذرو و تـــيــهـــــــو تـــــازه و گــــــــــرم شده طـعــمۀ او
اينک افتاده بــــــر ايــــن لاشه و گند بايــــــد از زاغ بـيـامـــــوزد پــــنــد!
بـــــوی گندش دل و جان تافته بــــود حالِ بـــيــــــــماری دق يافــتـه بــــود
گيج شد، بست دمی ديـدۀ خــــــــويش دلش از نــــفــــرت و بيزاری ريـــش
يادش آمد کــه بــــــر آن اوج سپهـــر هست پـــيــروزی و زيبايی و مــهــر
فـــــرّ و آزادی و فتح و ظفــــــرست نــــفس خــــــــرّمِ بــــاد سحـــــرست
ديده بگشود و به هر سو نگـــــريست ديــــــد گِـــردش اثــــری زينها نيست
آنچه بـــــود از همه سو خواری بــود وحشت و نـفـرت و بــيـــزاری بـــود
بال بـــــر هــم زد و بــرجست از جا گفت: کای يـــــار بــبــخشای مــــــرا
سال ها باش و بــــديـــن عـيش بـنـاز تـــو و مـردار، تــو و عـــمـــرِ دراز
مـــن نـــيـــم در خـور ايــن مهمانــی گــنــــد و مــــــردار تـــو را ارزانی
گـــــر بــر اوج فلکم بــايــــد مُـــــرد عــمــر در گَــنــد بـه سر نـتـوان بـرد
شــهــپــرِ شاهِ هــــوا اوج گـــرفــــت زاغ را ديـــده بـــر او مانــده شگفـت
ســـوی بالا شد و بــــــالاتـــــــــر شد راست بــــا مــهـــر فـــلک همسر شد
لــحـظـه ای چند بـــر اين لـوح کبـود
نقطه ای بـــود و سپس هـيـــچ نبــود!
۰۱ اگست ۲۰۱۷