تدوین و ارسال: از بهرام محصل رشتۀ روان شناسی
۰۶ نومبر ۲۰۲۲
ویژگی های اختلال شخصیتی خودشیفتگی یا نارسیسم
خودشیفتگی یا نارسیسم/نارسیسیسم (Narcissism ) چیست؟
نارسیسم گونه ای از اختلالات روانی است که افراد به شیوه ای بیمارگونه و افراطی دچار خودشیفتگی می شوند. فروید از جملۀ نخستین دانشمندان علم روانپزشکی بود که به توضیح خودشیفتگی و گونه های مختلف آن پرداخت. اشخاصی که به این بیماری گرفتار می شوند، نه تنها نمی توانند در جامعه روابط اجتماعی خوبی برقرار کنند، بلکه در ایجاد یک رابطه عاشقانه نیز دچار شکست و فروریختگی می گردند .
واژۀ نارسیس از ریشۀ یونانی به معنای نرگس از نام فردی به همین اسم اقتباس گردیده است. او مردی با چهره ای زیبا بود که در کنار رودخانه انعکاس تصویرش را در آب دیده و دیوانه وار عاشق خودش شد. او آن قدر در کنار آب به تصویرش خیره شد تا در نهایت این عشق او را به گلی تبدیل کرد. البته که پایان ماجرا افسانه ای بیش نیست، اما منابع کهن به همین صورت بیان نموده اند. به این اعتبار، می توان این اختلال شخصیتی را "شیفتگی نرگسی به توانائی های غیرواقعی و اغراق آمیز خود" نیز نامید. عوامل این اختلال هم بیشترینه اکتسابی اند. متأسفانه تا کنون درمان کاملی برای آن یافت نشده است. واژه خودشیفتگی یا نارسیسم اغلب در توصیف افرادی استفاده می شود که به طور افراطی از خود راضی هستند. اما از نظر روان شناسی، خودشیفتگی به معنای عشق ورزیدن به خود نیست. درست تر است که بگوئیم افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته، عاشق "تصویری ایده آل و اغراق شده از خود" هستند که به آن ها در گریز از اضطراب و عدم اطمینان کمک می کند .
علایم مهم اختلال خودشیفتگی به اجمال:
- نگرش ها و رفتار های متکبرانه، استبدادی و پرافاده نسبت به دیگران؛
- استثمارگر در روابط با افراد، یعنی استفادۀ فرصت طلبانه از امتیازات دیگران برای رسیدن به مقاصد خود؛
- احساس خود بزرگ بینی و مهم بودن دارند؛
- خود را خاص و منحصر به فرد تصور می کنند؛
- انتقاد پذیر نیستند و اگر از آنها انتقاد شود، به سرعت عصبی می شوند؛
- خود را برتر از دیگران می دانند؛
- تنها عقیده و نظر خود را قبول دارند و به نظرات دیگران اهمیتی نمی دهند؛
- رعایت قوانین را فقط وظیفۀ دیگران می دانند؛
- در تمام مشکلات دیگران را مقصر می دانند؛
- اعتماد به نفس آنها شکننده است؛
- مستعد افسردگی هستند؛
- در محیط های کار دچار مشکل می شوند؛
- همواره به دنبال ثروت و شهرت هستند؛
- فقط در راه رسیدن به اهداف خود، با دیگران تظاهر به همدردی و همدلی می کند؛
- با دیگران حسادت می ورزند و....
***
این هم بررسی مختصر ماده وار ده نکتۀ مهم که باید در مورد افراد خودشیفته بدانیم:
۱. آن ها هرگز شرمنده نمی شوند
اگر با یک خودشیفته سر و کار دارید، هرگز سعی نکنید، او را شرمنده سازید. آن ها هرگز دچار حس خجالت نخواهند شد و اگر این اتفاق بیافتد، با بد ترین حالت ممکن کار شما را تلافی می نمایند .
۲. افراط و تفریط در ابراز علاقه
افراد خودشیفته (narcissist ) حاصل رفتار های غلط و بدون آگاهی والدین شان می باشند. والدینی که در ابراز عشق و محبت خود افراط یا تفریط می کنند، قطعا نابهنجاری های رفتاری را در کودک به وجود می آورند. اگر پدر و مادری کودک را رها کرده و به هیچ وجه مورد نوازش قرار ندهند، او را سرخورده کرده و به خودخواهی در بزرگسالی مبتلا خواهند ساخت. از سوئی دیگر تمجید یا تعریف بیش از اندازه از کودک نیز او را خودشیفته و خودخواه بار می آورد .
۳. خودشیفتگی ریشه در کودکی دارد
افراد خودشیفته معمولا در کودکی به انجام کارهای بزرگ تر از سن شان مجبور شده اند و یا در مقابل کار های کوچک بسیار مورد تمجید قرار گرفته اند. این اشخاص در بزرگسالی نیز به دنبال همان تعریف ها می گردند، و گمان می کنند، باید همیشه در کانون توجه باشند. اگر در برابر کار های کوچک و بزرگ آن گونه که انتظار دارند، تشویق نشوند، رفتار های پرخاشگرانه از خود بروز می دهند .
۴. برتری دیگران آزار شان می دهد
خودشیفته ها شدیداً علاقه دارند، خود را از دیگران برتر ببینند. آن ها کمبود های فراوان خود را می دانند و این آگاهی آزار شان می دهد. افراد نارسیست در مواجهه با اطرافیانی که نسبت به او برتری دارند، بدرفتاری کرده و با تحقیر کردن آن ها سعی در ایجاد برتری خود خواهند داشت .
۵. خود را متفکر و اندیشمند می دانند
اشخاص نارسیست به شدت خود را افرادی متفکر و اندیشمند می دانند. آن ها با این تصورات خلا های ذهنی شان را پر کرده و کمبود های خود را پنهان می دارند. این افراد گمان می کنند، در مورد هر چیزی دانش کافی را داشته و عقل کل هستند .
۶. خودخواهی در ذات شان است
خودشیفته ها به هیچ عنوان حقی برای طرف مقابل خود قائل نیستند، نارسیست ها معتقدند، تمام موجودات و اشیای اطراف شان باید در خدمت آن ها باشند. هیچ خودشیفته ای حاضر نخواهد بود از خواسته های خود در جهت رفع نیاز دیگران کوتاه بیاید .
۷. هیچ حد و مرزی ندارند
افراد خودشیفته، برای رفتار های اشتباه خود حد و مرزی قرار نمی دهند. اگر از سوی طرف مقابل تذکری نشنوند و یا ترک نشوند، همچنان به کار خود ادامه خواهند داد. پس در مقابل این اشخاص در زمان بروز اشتباه کرنش نکرده و کوتاه نیایید .
۸. دوست دارند دیگران را محتاج خود ببینند
اشخاص خودشیفته به شدت علاقه مندند که ببینند اطرافیان به آن ها محتاج هستند. اگر به یک فرد نارسیست بگوئید، من دوست دارم در کانون توجه تو باشم یا بگوئید وقتی حرف می زنم، دوست دارم به من نگاه کنی، به شدت مطیع خواسته شما خواهند شد، زیرا گمان می کنند شما به محبت شان احتیاج دارید. اما اگر به او بگوئید چرا به من توجه نمی کنی، قطعا در مقابل تان جبهه می گیرند .
۹. شاید ضربه های روحی تغییرشان بدهد
افراد خودشیفته به ندرت به رفتار های بد خود پی برده یا معترف می شوند. آن ها فقط زمانی ممکن است، گامی در جهت تغییر خود بردارند، که بفهمند، اخلاق شان موجب بروز یک اتفاق بد تر خواهد شد. به طور مثال یک فرد خودشیفته اگر بداند رفتار های نابهنجارش شریک عاطفی او را دور می کند، امکان دارد برای اصلاح خود پیشگام شود .
۱۰. آن ها همیشه کودک باقی می مانند
افرادی که به خودشیفتگی مبتلا هستند، هیچ گاه بزرگ نمی شوند و همواره مانند یک کودک لوس و لجباز رفتار خواهند کرد. این اشخاص همیشه بهانه ای برای داد و بیداد و اوقات تلخی در آستین شان داشته و گاهی به معنای واقعی حوصله سر بر می گردند. اگر در اطراف تان افراد خودشیفته حضور دارند، باید صبر و حوصله زیادی به خرج بدهید
افراد خودشیفته، مکرراً دیگران را تحقیر، ارعاب، قلدری یا تحقیر می کنند. با یک خودشیفته بحث نکنید، برای چنین فردی مهم نیست که چقدر منطقی هستید یا استدلال شما چقدر محکم است، بعید است که او شما را بشنود. بحث بر سر این موضوع ممکن است وضعیت را به طرز بسیار ناخوشایندی تشدید کند.
***
تیپ های نارسیسم:
تیپ اول: نخبه گرایان
متظاهر و خودستا اند، افراد این تیپ دائماً تمایل دارند موفقیت های خود را به رخ دیگران بکشند
تیپ دوم:عاشق پیشه
تظاهر به دوست داشتن می کنند و از افراد ساده لوح سوء استفاده می کنند.
تیپ سوم: غیراخلاقی
بی وجدان و فریبکار هستند و شخصیت ضد اجتماعی دارند و رفتار های غیر قانونی انجام می دهند .
تیپ چهارم : جبرانی
منفی گرا هستند و می خواهند احساس حقارت شان را خنثی کنند .
درمان اختلال شخصیت خودشیفته (درمان خودشیفتگی)
افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، خود از این که خودشیفته هستند، خبر دارند، اما آن را عیب نمی دانند. به همین دلیل برای درمان آن اقدامی نمی کند. این افراد می توانند با مراجعه به یک روان شناس روند درمانی خود را آغاز کنند. روان درمانی یکی از بهترین روش های مؤثر برای درمان اختلالات شخصیتی می باشد. روند درمان آهسته است، زیرا روان شناس با دقت ویژگی های اخلاقی و شخصیتی فرد را بررسی می کند و روند درمان را پیش می‌برد که این امر باعث می شود نتیجۀ حاصل از درمان پایدار و اثربخش باشد . روان درمانی شخصیت خودشیفته بر خصوصیات شخصیتی که سال های طولانی ثابت بوده، تمرکز دارد، به همین دلیل باعث می‌شود روند درمان طولانی شود.
در تدوین این نوشته از منابع زیر استفاده شده است:
۱. فرزانه اردستانی، سایت علمی دیجیاتو
۲. دکتر فهیمه رضایی (روان شناس)
۳. دکتر شقایق، درویشی روان شناس و مشاور عضو انجمن روانشناسی امریکا
۴. سایت بست فارسی
۵. اختلال شخصیت خودشیفته (دانشنامۀ آزاد)